2015(e)ko urriaren 26(a), astelehena

PEDAGOGIA KRITIKOA

Pedagogia kritikoari buruz hitz egiten dugunean, gizartearen analisia eta aldaketa soziala barneratzen dituzten kontu guztiei buruz ari gara. Hasteko, mugimendu pedagogiko honen aitzindariak Paulo Freire eta Jürgen Habermas direla esan dezakegu.



PAULO FREIRE

Paulo Reglus Neves Freire 1921. urtean jaio eta 1997an hil zen. Freireren teoriaren ardatza eraldaketa eta aldaketa sozialetan oinarritzen da. Haren pedagogia ez da egokitzapenerako izango, eraldakuntzarako baizik, eta haren pentsamenduak muga ugari gainditu zituen.

Autore honen pedagogian ezinbestekoa da bera bizi zeneko testuingurua kontuan hartzea, eta era berean, testuinguru horrekiko izan zuen konpromiso politiko nahiz soziala. Hortik abiatuz, isiltasunean bizi diren kulturez arduratzen hasi zen:  “Zapalduen Pedagogia” garatuz ikasketa dialogikoa praktikara eraman zuen eta bitarteko bezala Alfabetatzea erabili zuen. Pedagogia hori heziketa popularraren bidez gauzatuko da, populuari zuzendua baitago. Freirek populuarekin lan handia egin zuen eta batik bat, helduen alfabetatzean buru-belarri sartuta ibili zen.

Freireren pentsamendua eta hezkuntza-ekintza, heziketa askatasunaren praktika dela onartzetik abiatzen dira, "gizaki bukatugabea" dutelarik oinarri. Gizakiok izaki garen neurrian, ikasten gaude eta etengabeko ikaskuntza horrek egiten du gizakia bukatugabe. Bukagabetasun horrek beti eraldatzeko zerbait badagoela adierazten du. Modu horretan, ikastea eraikitzea, berreraikitzea, aldatzeko konstatatzea izango da.
Pedagogia kritikoa defendatzen dutenek eskola kritiko bat sortzearen garrantzia nabarmentzen dute, subjektuari garrantzia emanez eta aldaketa sozialaren agente nagusitzat ikusiz.

Freirek aipatzen duen bezala, errealitatearen eraldaketa egite politikoa da ez aberatsak geroz eta aberatsago izateko, baizik eta itzalpean aurkitzen diren kulturen egoera hobetzeko, eta maila berean, aldatzeko. Beraz, Freirek "Autonomiaren Pedagogia" deritzon lanean azalduko duen bezala, ezagutza kritikoa  praxis politiko eta kultural horretan zentratua egongo da.
“Autonomiaren pedagogia”-n hezkuntza mailako eraldatze prozesu horretan murgiltzerako orduan, lehenengo urratsa errealitatea ezagutzea izango da. Gizakiak bere munduaz kontziente izan behar du, bere  kontzientzia  ekintza-hausnarketak  prozesuaren barnean egon behar duelarik, kontzientziazio horrek ahalbidetuko baitu errealitatearen eraldaketa.

JÜRGEN HABERMAS



1929. urtean jaio zen. Alemaniar soziologo eta filosofoa da, teoria kritikoa eta pragmatismoa bultzatu zuena. Epistemologian oinarritutako bere lanak XX. mendean beso luzekoak izan ziren.
Jürgen Habermas akzio komunikatiboaren teoriaren aitzindaritzat hartu izan da.Teoria honek gizartea bizitza-mundu (bizitza pribatuen esfera eta iritzi publikoaren esfera)  eta sistema-mundu (ekonomiko eta administratiboa) bezala begiesten du aldi berean. Atal hauen artean, diru eta boterearen bidez truke-erlazio ugari sortzen dira. Baina sistema honen barruan, ez diote subjektuari protagonismorik kentzen. Hau da, akzio komunikatiboaren bidez eta kolektibo bateko kide gisa jokatuz honek akordioetara heltzea eta transformazio sozialera bideratutako ekintzak koordinatzea lortzen du. Honetarako, hizkuntzak bitarteko bezala jokatzen du.

Berriro, pedagogia kritikora bueltatuz, hau, gure mendebaldeko zibilizazioan ohiko sozio-hezkuntza praktika justifikatu duten postulatuak errebisatzeko helburu duen teoria filosofiko batean oinarritzen den hezkuntzaren orientazioa dela esan behar da.

Pedagogia kritikoa estatusaren arabera analisietatik abiatzen da, pertsonala edo komunitarioa izan daiteke. Analisi hauek pedagogoek edo ikasleek egin ditzakete, alde batetik, gizarte eta erakunde erlazioen konplexutasunaz kontzientziatzeko, eta bestetik,  gizarte eta erakunde erlazioek nola laguntzen duten “errealitatea” bidegabe eta zapaltzailea izaten kontzientzia izateko.
Pedagogia kritikoaren ustez, eraldaketa soziala bultzatzeko hezi behar da, eta ez dagoena erreproduzitzeko. Arrazoi nagusien artean hauek aurki ditzakegu: gehiengoaren esplotazioan oinarritzen den sistema delako, aberastasun ekonomikoaren eta boterearen kontzentrazioa bultzatzen duelako, komunak diren baliabideak pribatizatzen dituelako, desberdintasun sozial handiak sortzen dituelako … Beraz,  hezkuntza sistemaren lehentasun nagusia eraldaketa sozialaren beharraz kontzientziatzea eta eraldaketa bultzatzea izan beharko litzateke. Hezitzaileek intelektual eraldatzaile rola hartu beharko lukete. Bestalde hezkuntza beti fenomeno sozial eta politikoa da, eta honetan eta gizarte zientzietan neutraltasuna ezinezkoa da, hezitzailea eta ikerlaria jendartearen parte direlako, beraien heziketa prozesu propioaren subjektibotasunean eraikiak.

Pedagogia mota hau praktikara eramana izan da zenbait kasutan:


  • HEGOA: KOOPERAZIOA, GARAPENA ETA EMANTZIPAZIOA

1999. urtetik EHU-ko unibertsitatean burutzen da. Honen helburua, pentsamendu kritikoa, formazio espezializatua eta zuzentasun eta justizia sozialarekin konprometituz hiritarrak sortzen laguntzea da. Garapenerako hezkuntza beharrezko estrategiatzat hartzen du, eraldaketa sozialerako gizarte global kritiko eta aktibo bat sortzeko.


  • “COLECTIVO ESCUELA ABIERTA”

Berrikuntza pedagogikoaren mugimendua da. 1980. urtean Getafen sortu zen, irakasleek, ikasleek, guraso taldeak eta profesional talde batzuez osatuta dago. Hauen helburua, hezkuntzaren etengabeko berrikuntza da, gizarte aske, bidezkoa, berdina eta demokratikoa lortzeko. Eskola metodo publikoa, zientifikoa, laikoa, demokratikoa eta inklusiboa defendatzen dute.
Beraiek egiten dituzten jarduera nagusiak:
Debatea eta eskola publikorantz aurrea pausoak emateko proposamenen aurkezpenak dira. Debatearen gai nagusiak hauek dira: <<Hitz egin, berritu, berritu ikasi>>, <<Hezkuntza krisi garaian>>, <<Eskola publikoa eta bertako garapena>> eta << Hezkuntza kritikoa eta sortzailea>>
Hezkuntzan izan dituzten esperientzien elkartrukea
Material didaktikoen sorkuntza
Beste erakunde batzuekin elkarlanean aritzea


  • AURREKONTU PARTE HARTZAILEAK PROZESU HEZITZAILE GISA


Parte hartze popularraren eta demokrazia zuzenaren instrumentu bat da, eta herritarrei aurrekontu munizipaletako erabaki  batzuetan esku hartzen uzten diete.
Aurrekontu parte hartzaileen lehenengo esperientzia Porto Alegren eman zen 1988an, Partido de Trabalhadorezek boterea hartu zuenean. Bertan lehenagoko aurrekontuen egoerak aztertzen dira eta datorren urteko lehentasunak erabaki. Eskarietako bat eskola infantilen sormena izan zen, eta nahiz eta 2004ko gobernu aldaketarekin ideiak indarra galdu, herritarren espazio publikoaren aldarrikapen eta jabetzarentzat garrantzitsua izan zen. Ideia hau Latinoamerika eta Espainiako beste hirietara zabaldu zen, Figaró de Montmanyra adibidez (Bartzelona). Bertan aurrekontuaren %5-%10 bitartearekin zer egin eztabaidatzen da.
Hainbat parte hartze mekanismo daude: kolektibo ezberdinen arteko eztabaida taldeak, galdeketa popularra, ebaluatze prozesua, herritarren aholkularitza …  Sektore inplikatuenetako bat haurtzarokoa da: komunikazio kanalak irekitzen dira haurren bidez familiekin, horrela herria nola hobetu eztabaidatzen da.


  • “LURRIK GABEKO BRASILGO NEKAZARIEN MUGIMENDUKO” HEZKUNTZA

Latinoamerikako mundu sozial enblematikoenetako bat da. Freire eta Marxen eragina du. Bere helburuen artean hauek nabarmentzen dira: nekazari berrikuntza eta gizarte justu bat eratzea esplotatzailerik gabe.
Heziketak garrantzi handia du eta hiru dimentsio ditu: duintasuna erreskatatzea, identitate kolektiboko kudeaketa eta hezkuntza proiektuaren eraketa. Hezkuntza proiektu hau giza formazioan oinarritua izan behar da. “Lurrik gabekoak” modu kolektiboan hezten dira, kultura transmititzen doaz denen artean. Eta garrantzi handia ematen diete praktikei.


  • HIZKETALDI DIALOGIKOAK

Espainiako lehena Bartzelonako Verneda de Sant Martí auzoko nagusien hezkuntza zentroan burutu zen 1980an.
Hizketaldi hauetan, Joyce, Cervantes, Cortázar edota Lorca bezalako idazleen nobela eta poemak komentatu, eta eguneroko esperientzi eta bizipenak elkarbanatzen dira. Hizketaldi mota hau, Freiriar heziketan eta  Habermasen ekintza komunikatiboan oinarritzen dena, estrategia eraginkor bihurtzen da zailtasunak aukera bihurtzeko eta heziketa-baztertzetik irteteko. 7 printzipio hauetan oinarritzen da: berdintasunezko elkarrizketa, adimen kulturala, transformazioa, dimentsio instrumentala,  zentzuzko sorrera, solidaritatea eta desberdintasunen berdintasuna. Gaur egun hizketaldi hauek lehen hezkuntzan, bigarren hezkuntzan eta unibertsitateetan ere erabiltzen dira, iritzi eta kezkak partekatuz, pentsamendu kritiko, plural eta desberdina lantzen delarik.


  • UNIBERTSITATE TRANSHUMANTEA

Argentinako herri-hezkuntza garatu nahi duen proiektu bat da. Bere helburua gizarte praktikak eta praktika politikoak birsortzea da, sarean lan egingo duten talde ezberdinak sortuz, hartu-emana sustatu eta formaziozko, komunikaziozko eta arte popularreko proiektu alternatiboak proposatuko dituzten taldeak dira.

“El transhumante no busca las mejores tierras para afincarse allí, sino para extraer virtudes aún no percibidas de la tierra misma”.

Ez dute aldatu nahi, beste mundu edo herrialde paralelo bat sortu baizik oraingoari aurka egiteko, inork ez du inor hezten, baizik eta denak elkarrekin hezten dira, “nadie educa a nadie, nadie es educado por nadie, todos nos educamos juntos” Paulo Freire.
Talde transhumante hauen tailer, eskola eta topalekuetan oso agerikoak dira eguneroko bizitzaren analisi eta ikerketa, entzute sakona, etengabeko galderak egitea, elkarrizketa, hausnarketa politikoa, autonomia eta askatasuna, etab.

Antolatzen dituzten ferietan dantza, antzerkiak, musika, artisautza eta multimedia nahasten dira.

Ondoren, bideo batzuk ikus ditzakezue gaia gehiago sakontzeko eta ulertzen laguntzeko.


1) “Pedagogia Critica (Henry Giroux)- Corrientes Pedagógicas Contemporáneas 4 unidad”

- Zein da hizlaria? Unibertsitate Pedagogiko batean egina dago, ez gaude seguru zein unibertsitatekoa den: El Salvador, Bogotá, etab.
- Zenbat irauten du? 2’33 minutu
- Zer kontatzen du? Ideia nagusiak:
Bideo honetan modu zehatz eta laburrean azaltzen du zer den pedagogia kritikoa. Praktikaren bitartez, ikasleek kontzientzia kritikoa izatera iristen dira gizartean. Pentsakor eta kritikoak bihurtzen dira, bere inguruan gertatzen denaren kontzientzia hartuz eta mundu modernoko arazoei erantzuteko gai izanik. Ekintza egin aurretik horri buruz hausnartu behar da. Pedagogia kritikoaren ezaugarrien artean honako hauek aurki ditzakegu: autokontzientziaren eraketa, ahulen aldeko eraldaketa soziala, ezberdintasun sozialak kontuan hartu behar dira eta berdintasunaren alde egin.
Pedagogia kritikoaren nahitaezko elementuak: parte hartzea, komunikazioa, gizarteratzea, eraldaketa eta testuinguruan kokatzea.

Pertsona batek sozializazio prozesuaren bidez barneratzen duena, pertsona hori bizi den testuinguruak (familia, gizartea, kultura, hezkuntza) baldintzatzen du. Pertsona horrek egingo duen munduaren interpretazioa aurrerago aipatutako testuinguruaren menpe dago, eta interpretazio honen arabera jokatuko du honek.


2) “Paulo Freire pedagogía crítica!”

- Zein da hizlaria? Victoria Evelyn
- Zenbat irauten du? 2 minutu
- Zer kontatzen du? Ideia nagusiak:
Hurrengo bideo honetan, Paulo Freireri buruz hitz egiten da. Honek ezagutza errealitate desberdinetatik eraiki behar dela uste du. Errealitate desberdin horiek irakasle eta ikasleengan eragiten dute. Bere ustez, irakaslea da ikasleak gizarteaz pentsatzera bultzatu behar dituena. Ikasleak bere ezagutzak eraiki behar ditu irakasleen eta beste ikasleen laguntzarekin, horrela izaki pasibo izatetik aktibo, kritiko eta pentsakor izatera igaroz. Freire behartsuez arduratu zen, hauei beste mundu batzuk irekitzeko asmoz: ezagutzaren mundua (sistematikoa) eta kontzientziaren mundua (kritika). Beraz, ikaste prozesua ez da soilik informazioa transmititzea, baizik eta mundu arrunt bat eraikitzea.



3) Freire entre nosotros




- Zein da hizlaria: Paulo Freire
- Zenbat irauten du: 5’26 minutu
- Zer kontatzen du:  Ideia nagusiak:
Irakasteko ezinbestekoa da ikastea. Hezkuntza beti izango da ezagutzaren teoria praktikan jartzea. Hezitzaileak beti behar izango du ikaslea, baita ikasleak hezitzailea ere, biak hezitzen dira. Hezitzaileak hezi egin behar du, irakasleak irakatsi eta ikasleak ikasi. Gakoa harreman hauek nola ematen direnean datza, hau praktika demokratikoa izan dadin.


4) Habilidades del siglo XXI - Pensamiento Crítico




- Nor da hizlaria: Educarchile
- Zenbat irauten du: 5’10 minutu
- Zer kontatzen du Ideia nagusiak:

Hezkuntzaren helburuak bi dira: alde batetik, pentsakerak lan egiteko behar dituen oinarrizko ezagutzak transmititzea, eta bestetik, ikuspuntu desberdinak bereizten erakustea, modu autonomoan ondorioak ateratzea. Hau da pentsatzaile kritiko batek egiten duena.
Horretaz gain, ikuspuntu guztiak bildu behar ditu eta zalantzan jarri. Geroz eta ikuspuntu gehiago hobeto.
Pentsatzaile kritikoak ikuspuntu bat arduraz hartzen duenean, hau da, zergatik hartzen dituen dakienean, beste kultura batzuekin elkarreragitea ahalbidetzen dien gaitasunak garatzen ari da eta etorkizunarekin konprometituago dauden hiritarrak bilakatu.

5) Practica de la Pedagogía Crítica



- Nor da hizlaria: Quintin Obispo Armenta
- Zenbat irauten du: 7:45 minutu
- Zer kontatzen du Ideia nagusiak:
Freirek bere ausnarketetan irakasle eta ikasleen arteko harremanaren inguruan ausnartzen du, non irakasleak irakatsi egiten duen eta ikasleak ikasi. Heziketa egoeran elementu ezberdinak ikusten ditu:
1.-Hezitzailearen prezentzia
2.-Ikaslearen prezentzia
Bi puntuen arteko lotura irakasten duenak irakasten ikasten duela eta ikasten duenak ikasten irakasten duela da.
3.-Beharrezkoa da eremu pedagogiko egoki bat
4.-Curriculuaren edukiak
5.-Heziketaren noranzkoa: ikasgelatik haratago zuzendu behar dira helburuak (mundua ikusteko moduak, utopiak)
Honekin mundua aldatu nahi da klase sozial baxuko jendearentzat hobea izan dadin.




BIBLIOGRAFIA





Carbonell Sebarroja J. (2015). Pedagogías del siglo XXI. Alternativas para la innovación educativa. Barcelona: Octaedro Editorial. pp 63-90.

iruzkinik ez:

Argitaratu iruzkina